Oorspronkelijk een Griekse naam met de betekenis 'fakkel', dus 'de stralende, de schitterende'. De naam is verwant met hèlios (ouder èëlios) 'zon' en selènè 'maan', afgeleid van een wortel s(a)uel 'branden'. In de Griekse mythologie was Helena de vrouw van Menelaos, koning van Sparta. Zij gold als de mooiste vrouw in de Griekse Oudheid. Doordat Paris haar schaakte, ontstond de oorlog tegen Troje. Een mannelijke Helenus komt in de 'Ilias' voor als de naam van een koningszoon. Zijn naam bleef bekend in het Westen doordat Vergilius in het derde boek van de 'Aeneis' hem ten tonele voert als koning en als echtgenoot van Andromache. De naam verbreidde zich echter door St.-Helena, Romeins keizerin, geboren omstreeks 255. Zij was de vrouw van keizer Constantius Chlorus en de moeder van Constantijn de Grote (geboren 274). Om haar persoon ontstonden verschillende legenden. Zij is in Palestina geweest en zij zou de resten van het kruis van Christus hebben gevonden. Zij stierf omstreeks 330, waarschijnlijk in Rome; kerkelijke feestdag: 18 augustus. Haar relikwieën zouden in 841 à 842 in Hautvillers terechtgekomen zijn. Vandaaruit verbreidde zich althans haar grote verering en daarmee haar naam. Dat gebeurde zo snel dat hij nog in de Arthur-sagen terechtkwam en wel in de vorm Elaine. In het Iers werd de naam Aileen of Eileen. Socin vermeldt Helena, 1073; Rheinland 1135 (Littger 181, hij acht aanpassing aan een Germaanse naam nog mogelijk); afgezien van een incidenteel geval (Helena van Bronckhorst, 1273/8, Ned. L. 1957, 67) komt de naam hier vóór de 16e eeuw niet algemeen voor.